Dobrym wskaźnikiem stanu czystości powietrza są również porosty, które odznaczają się bardzo wysoką
wrażliwością na zanieczyszczenie, zwłaszcza dwutlenkiem siarki. Już nawet niewielkie stężenia zanieczyszczeń
w powietrzu mogą spowodować daleko idące zmiany w biologii porostów, a nawet ich wymieranie. W pierwszej
kolejności wymierają porosty krzaczkowate, głównie brodaczki, następnie porosty listkowate i na końcu
skorupiaste. Bardzo liczne występowanie porostów na terenie parku, w tym form krzaczkowatych, świadczy
niskim skażeniu powietrza. Potwierdzają to również badania zawartości metali ciężkich w plechach porostów.
Porosty nie mają tkanki okrywającej, pobierają wodę bezpośrednio z opadów atmosferycznych lub z powietrza,
zatem to, co jest w powietrzu, łatwo przenika do ich wnętrza. Bardzo niskie stężenia metali ciężkich w
porostach, niskie stężenia innych substancji w powietrzu i opadach atmosferycznych oraz dobra kondycja
porostów świadczą, o tym, że badany obszar położony jest w strefie "czystego" powietrza. Efektem tego jest
bogata flora i fauna tego regionu, czyste wody, gleby oraz zdrowe i dorodne lasy. Taki stan rzeczy
pozytywnie wpływa na człowieka, który znajduje tu odpowiednie warunki do życia i wypoczynku.
POROSTY JAKO BIOWSKAŹNIK ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA Porosty (Lichenes) są niezwykłymi organizmami składającymi się z dwóch części: grzyba i glonu. Takie powiązanie pozwala porostom rosnąć na nagich skałach, drzewach, płotach a nawet na murach domów. Grzyb dostarcza z podłoża, na którym rośnie, wodę wraz z solami mineralnymi oraz chroni glon przed wysychaniem. Glon z kolei, dzięki zdolności do fotosyntezy, produkuje substancje organiczne będące pokarmem dla obydwu organizmów. Porosty mogą pobierać również substancje odżywcze prosto z atmosfery-zawarte w pyłach i gazach, a wraz z nimi związki trujące, akumulując je w sobie. Z tego powodu porosty okazały się bardzo dobrymi organizmami określającymi zanieczyszczenie atmosfery (biowskaźnikami, bioindykatorami).
Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza jest dwutlenek siarki emitowany do atmosfery, produkt spalania
węgla, benzyny, ropy. SO2 reaguje z tlenem atmosferycznym i przechodzi w SO3. Ten zaś wraz z cząsteczkami
wody tworzy H2SO4 i w ten sposób powstają tzw. kwaśne deszcze, niszcząco działające na roślinność (umieranie
lasów). W wyniku obserwacji okazało się, że porosty są szczególnie wrażliwe na kwaśne deszcze.
W strefie umiarkowanej porosty rosną na czterech zasadniczych typach podłoży. Są to:
- kora drzew, krzewów i krzewinek (porosty epifityczne - epifity);
- drewno (porosty epiksyliczne - epiksyle); - ziemia (porosty naziemne); - skały (porosty naskalne - epility). |
Do monitoringu powietrza wykorzystuje się przede wszystkim porosty nadrzewne (epifityczne). Porosty
epifityczne występują na wszystkich gatunkach drzew.
Prowadząc monitoring powietrza przy pomocy porostów, nie uzyskujemy informacji o składzie chemicznym
zanieczyszczeń ani o wpływie poszczególnych związków. Otrzymane wyniki są świadectwem kompleksowego
oddziaływania mieszaniny szkodliwych związków.
Substancje toksyczne powodują przy oddziaływaniu bezpośrednim na porosty, że najbardziej wrażliwym jest
aparat fotosyntetyczny glonów porostowych, w którym chrolofil ulega degradacji i zostaje unieczynniony.
Duże stężenie SO2 w krótkim czasie powoduje obumarcie wszystkich glonów w plesze i śmierć porostu. Przy
mniejszych stężeniach SO2 następują zmiany w budowie wewnętrznej komórek i przepuszczalności błon
plazmatycznych, co ułatwia wnikanie toksyn do wnętrza. Pyły, jeśli są emitowane w dużych ilościach,
niszczą plechy porostów w sposób mechaniczny; okrywając je grubą warstwą uniemożliwiającą wymianę gazową
i ograniczają dostęp światła do komórek glonów. SKALA POROSTOWA MONITORINGU POWIETRZA (Skala Hawkswortha i Rosa) Strefa I >170 mikrogram SO2/m3 Strefa II 150-170 mikrogram SO2/m3 Strefa III 100-150 mikrogram SO2/m3 Strefa IV 70-100 mikrogram SO2/m3 Strefa V 40-70 mikrogram SO2/m3 Strefa VI 10-40 mikrogram SO2/m3 Strefa VII < 10 mikrogram SO2/m3 Opis stref: Strefa I - o szczególnie silnie zanieczyszczonym powietrzu (=bezwzględna pustynia porostowa), która charakteryzuje się całkowitym brakiem porostów nadrzewnych. Strefa II - o bardzo silnie zanieczyszczonym powietrzu (=względna pustynia porostowa), w której występują tylko najbardziej odporne na zanieczyszczenia porosty o plechach skorupiastych: np. (Lecanora conizaeoides) i (Lepraria incana) Strefa III - o silnie zanieczyszczonym powietrzu (=wewnętrzna strefa osłabionej wegetacji), w której, poza gatunkami skorupiastymi, rosną również porosty o plechach łuseczkowatych, gatunkami wskaźnikowymi dla tej strefy są: brunatka kropkowata (Amandinea punctata), obrost wzniesiony Physcia adscendens), złotorost postrzępiony (Xanthoria candelaria). Strefa IV - o średnio zanieczyszczonym powietrzu (=środkowa strefa osłabionej wegetacji), w której występują już porosty o plechach listkowatych; strefę tę wyróżniają porosty listkowate: pustułka pęcherzykowata (Hypogymnia physodes), tarczownica bruzdkowana (Parmelia sulcata). |
